Fenilketonüri diyeti, doğuştan gelen metabolik bir hastalık olan fenilketonürili bireylerin yaşam boyu uyması gereken özel bir beslenme planıdır. Bu hastalıkta, fenilalanin adlı amino asit vücutta birikerek zihinsel ve nörolojik problemlere neden olabilir. Fenilalanin içeren gıdalardan kaçınmak, bu birikimi önlemek için zorunludur. Bu yazıda fenilketonüri diyeti nasıl uygulanır, hangi besinler yasaktır ve bu diyette nelere dikkat edilmelidir sorularına detaylı yanıtlar sunulacaktır.
Fenilketonüri Hastalığı Nedir?
Fenilketonüri (PKU), karaciğerde bulunan ve fenilalanin adlı amino asidi parçalayan enzimin eksikliği veya yetersiz çalışması sonucu oluşan genetik geçişli bir metabolizma bozukluğudur. Tedavi edilmediği takdirde zihinsel gelişim geriliği, nörolojik sorunlar ve davranış bozukluklarına neden olabilir. PKU hastaları, yüksek proteinli gıdalarda bulunan fenilalanini yeterince yıkamadıkları için bu madde kanlarında birikir ve toksik etki oluşturur.
Fenilketonüri Diyeti Neden Uygulanmalıdır?
Fenilketonüri hastalığının zararlarını önlemenin tek yolu, erken teşhis ve yaşam boyu sürecek özel diyet tedavisidir. Fenilketonüri diyeti uygulanmadığında fenilalanin birikimi beyin fonksiyonlarını bozarak kalıcı hasara yol açabilir. Bu nedenle özellikle bebeklikten itibaren diyetin titizlikle uygulanması hem zihinsel gelişimi destekler hem de sağlıklı bir yaşam sürdürülmesini sağlar.
Fenilketonüri Diyetinde Hangi Besinler Yasaktır?
PKU diyetinde temel amaç, fenilalanin içeriği yüksek gıdalardan kaçınmaktır. Et, süt, yumurta, peynir gibi hayvansal kaynaklı gıdaların yanı sıra kuru baklagiller, bazı tahıllar ve çikolata gibi ürünler de bu diyette yasaklıdır. Fenilalanin içeriği düşük olan özel tıbbi ürünler ve düşük proteinli gıdalar, bu bireyler için özel olarak üretilir ve genellikle diyetin temelini oluşturur.
Et Ve Et Ürünleri Tüketilebilir mi?
Hayvansal protein içeriği çok yüksek olduğundan dolayı kırmızı et, tavuk, balık, salam ve sucuk gibi et ürünleri kesinlikle tüketilmemelidir.
Süt Ve Süt Ürünleri Serbest mi?
Süt, yoğurt, peynir ve dondurma gibi süt ürünleri yüksek oranda fenilalanin içerdiği için bu diyette tamamen yasaktır.
Yumurtaya Yer Verilir mi?
Yumurta da protein açısından zengin bir besin olduğu için PKU hastalarının beslenme planından çıkarılması gerekir.
Fenilketonüri Diyetinde Tüketilebilecek Besinler
PKU hastalarının tüketebileceği besinler, düşük protein içeren ve fenilalanin oranı düşük olan özel olarak hazırlanmış ürünlerden oluşur. Sebzeler, bazı meyveler, özel olarak üretilmiş düşük proteinli un, makarna, ekmek ve medikal ürünler günlük beslenmenin temelini oluşturur. Ayrıca, fenilalaninsiz aminoasit karışımları da hekim kontrolünde diyete eklenir.
Hangi Sebzeler Uygundur?
Patates, havuç, kabak, salatalık ve marul gibi fenilalanin oranı düşük sebzeler diyette güvenle tüketilebilir.
Meyveler Tüketilebilir mi?
Elma, armut, üzüm gibi fenilalanin oranı düşük meyveler diyetin önemli bir parçasıdır ancak porsiyonlara dikkat edilmelidir.
Özel Ürünler Kullanılmalı mı?
Fenilketonüri hastaları için özel olarak üretilen düşük proteinli makarna, ekmek ve süt ikameleri, diyetin ana kaynakları arasında yer alır ve doktor gözetiminde kullanılmalıdır.
Fenilketonüri Diyetinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
PKU diyetinin başarısı düzenli takiple mümkündür. Her bireyin tolere edebileceği fenilalanin miktarı farklıdır ve bu nedenle bireysel diyet planları oluşturulmalıdır. Kan fenilalanin düzeyi düzenli olarak ölçülmeli, medikal beslenme ürünleri aksatılmamalıdır. Bilinçsiz tüketimlerden kaçınılmalı, her yeni ürün mutlaka diyetisyen ve doktor onayıyla kullanılmalıdır.
Fenilketonüri Diyeti Ne Zaman Bırakılmalı?
Fenilketonüri diyeti ömür boyu uygulanmalıdır. Eski yaklaşımlarda sadece çocukluk çağında uygulanması önerilse de günümüzde yapılan araştırmalar, diyete yaşam boyu devam edilmesinin beyin sağlığı açısından büyük önem taşıdığını ortaya koymuştur. Diyetin bırakılması zihinsel performansı ve ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Fenilketonüri Diyeti Uygularken Sık Yapılan Hatalar
Fenilketonüri hastaları veya ebeveynleri bazen masum görünen yiyecekleri diyete ekleyerek farkında olmadan fenilalanin alımını artırabilir. Paketli ürünlerin etiketleri dikkatli incelenmeli, misafirlikte ya da dışarıda yemek yenilecekse içerik konusunda detaylı bilgi alınmalıdır. Fenilalanin içermeyen gibi tanıtılan bazı ürünlerin içerik kontrolleri eksik yapılırsa diyeti olumsuz etkileyebilir.
Fenilketonüri Diyetine Uygun Haftalık Menü
| Gün | Kahvaltı | Öğle | Akşam |
|---|---|---|---|
| Pazartesi | Düşük proteinli ekmek, elma püresi | Sebze çorbası, düşük proteinli makarna | Buharda kabak, meyve |
| Salı | Şekersiz reçel, düşük proteinli bisküvi | Patates yemeği, havuç püresi | Salatalık, özel ekmek |
| Çarşamba | Meyve dilimi, özel unlu kek | Sebzeli pirinç, fenilalaninsiz mama | Domates, yeşillik |
| Perşembe | Armut püresi, özel tost | Kabak dolması, düşük proteinli süt | Sebze salatası |
| Cuma | Muz, düşük proteinli galeta | Ispanak yemeği, ekmek | Havuç salatası |
| Cumartesi | Havuç püresi, özel kek | Sebze haşlama, meyve | Düşük proteinli makarna |
| Pazar | Portakal dilimi, tahıl lapası | Patates kızartması, yoğurt alternatifi | Sebzeli dürüm |
Bu örnek menü, fenilketonüri hastaları için uygun besinlerden oluşturulmuştur ve bireyin fenilalanin toleransına göre uyarlanmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
Aşağıda “Fenilketonüri Diyeti Nedir? Nasıl Yapılır?” ile ilgili sıkça sorulan sorular ve yanıtları yer almaktadır:
Fenilketonüri hastaları et yiyebilir mi?
Hayır, et ve et ürünleri yüksek fenilalanin içerdiği için kesinlikle tüketilmemelidir.
Fenilketonüri diyeti kaç yaşına kadar sürer?
Güncel bilimsel verilere göre bu diyet yaşam boyu devam etmelidir.
PKU hastaları hangi ekmekleri tüketebilir?
Özel olarak üretilmiş düşük proteinli ekmekler tüketilmelidir.
Fenilketonüri testi ne zaman yapılır?
Yeni doğan bebeklerde topuktan alınan kanla doğumdan sonraki ilk günlerde yapılır.
PKU hastaları okul yemeklerini yiyebilir mi?
Hayır, yemeklerin içeriği bilinmediği sürece tüketilmemelidir, özel beslenme çantaları önerilir.
PKU hastaları süt yerine ne kullanabilir?
Düşük proteinli ve fenilalaninsiz süt ikameleri tercih edilmelidir.
Fenilketonüri diyeti yapan çocuklar normal büyür mü?
Evet, düzenli diyet ve takip ile büyüme gelişme süreci normal seyreder.
